Tezhip Sanatı

Kitaplar, kendi içlerinde taşıdıkları ilimle insanın maddi kubbesinin arka bahçesinden dolanarak sonsuz ilim dünyasının eşiğine taşırlar okuyanını. Bu eserlerin içerisindeki ilim sahip olduğu büyüklük ile insanın dünyasını aydınlatmakta ve genişletmekte, ona yeni ufukları armağan etmektedir. Bu ilmin ahengine kapılan insan kitabın içindeki ilmi satırlarına bulaştırmaya karar vermiştir. İşte Tezhip, satır aralarındaki yaldızların insan gözünden sayfalara olan yansımasıdır.

Sadece altın kullanılarak oluşturulmuş tezhip modeline dilimizde "halkari" adı verilir. Tezhip sanatçısına ise "müzehhib", tezhiplenmiş esere de "müzehheb" adını veririz.

Tezhip Kubbealtı Lugatı’na göre Arapça  ẕeheb “altın” kelimesinden türeyerek dilimizdeki teẕhіb biçimini almıştır. Kelimenin geldiği kökenin dilimizdeki altın kelimesine tekabül ediyor olması bu yaldızlama eyleminin ince bir nüansıdır. Tezhip, kelime olarak 1)Yaldız sürme, yaldızlama, 2) Yazma kitaplar, levhalar, murakkalar üzerine ezilerek fırçayla sürülecek hâle getirilmiş olan altının ve çeşitli renklerin kullanılması ile gerçekleştirilen süsleme sanatı anlamlarına gelmektedir. Kısacası, altın ile süsleme anlamına gelen tezhip, Kur an-ı Kerim in ilk ve son sayfaları, divan gibi el yazması kıymetli kitaplar, levhalar, fermanlar, nağmeler ve beratlar gibi değerli yazıtlarının önemini belirtir.

Tezhip sanatının ilk örnekleri Uygur Türkleri’ne değin uzanmaktadır. Türk Tezhip sanatı, en erken örnekleri itibarı ile tarih sahnesine Anadolu Selçuklu Devleti’nde çıkar. Devamında varlığını Osmanlı İmparatorluğu’nda sürdüren tezhip sanatı, başta Baba Nakkaş olmak üzere Saray Nakkaşhanesi’nde yetişen sanatçıların ortaya koyduğu efsunkar eserler ile gelişmeye devam etmiştir. Osmanlı devleti süresince tezhipte ustalaşmış Türk ve İran müzehhibleri birleşerek Herat ekolünü ortaya çıkarmışlardır. Bu bağlamda tezhibin zenginliği satırlarımızı aşıp kıtalara yayılmış bir hale gelmiştir. Türk tehzip sanatının altında yatan bu zengin işçilik ise altın varak, organik malzemeler kullanılarak gerçekleştirilirken;

• Nesih Tekniği: yazı karakterlerinin süslenmesi

• Tıgma Sanatı: tezhipte kullanılan geometrik şekillerin oluşturulması

• Lale Devri Tekniği: zarif çiçek modelleri

gibi teknikler kullanılmıştır.

Tezhip sanatının üretiminde kullanılan malzemeler daha dikkatli ele alındığında;

• Altın Varak: Altın, yaldızlı tezhibin mihenk taşıdır.

• Organik Malzemeler: Tezhip eseri ortaya koyulurken altın varak ve kağıt arasındaki etkileşimin başarılı olması adına yumurta beyazı, arap zamkı gibi organik malzemeler kullanılmıştır.

• Boyalar: Altının sadeliğinin renklerin derinliği ile dengelendiği kısmı tezhipte boyalar halleder. Kullanılan boyalar sayesinde esere renk çeşitliliği sağlanmakta ve eser altının yaldızının yanı sıra yeni bir kimliğe kavuşmaktadır.

gibi geniş bir skalada zengin bir ürün yelpazesi ile karşılaşılmaktadır.